تنظیم سند گسترش صنعتی با رویکرد آمایش سرزمین جدی گرفته شود_خبردار

به نقل از تجارت‌نیوز، محسن علوی منش، مدیر گروه گسترش و برنامه ریزی مرکز پژوهش های مجلس که در نشست «آب، محیط زیست، آمایش سرزمین و گسترش پایدار» که به مناسبت رونمایی از اختصاصی نامه آمایش سرزمین فصلنامه اقتصاد و جامعه در موسسه مطالعات دین و اقتصاد سخن می او گفت، با گفتن این که دو عنصر زیاد مهم در برنامه ریزی هر کشوری، او گفت و گو آمایش سرزمین و استراتژی گسترش صنعتی است که دولتها باید آن را در راستای گسترش صورت دهند، خاطرنشان کرد: ادبیات این دو نوع برنامه زیاد مهم و تاثیرگذار در سرزمین ما هم داخل شده. او گفت و گو آمایش سرزمین از اواخر دهه ۴۰ داخل شد و توانایی ای هم با یک شرکت فرانسوی داشته ایم. اما ما طبق معمول در برنامه ریزی به جای این که کارها را بنویسیم، حکم می کنیم که باید چه کارهایی انجام شود، این شیوه های شاهانه است و احتمالا فکر می کنیم همین که بگوییم انجام شو، انجام می شود.

او همین طور گفت: در برنامه چهارم، حکم آمد که باید اسناد آمایش ملی و استانی را بنویسید، انجام نشد. در برنامه پنجم گسترش این حکم تکرار شد، یعنی داخل برنامه سند آمایش نیست و تنها ذکر می شود این کار باید انجام شود. در برنامه ششم هم این حکم تکرار شد. بالاخره در اسفند ماه ۱۴۰۰ و در اواخر دولت قبل، سندهای ملی و استانی آمایش سرزمین به تصویب رسید که متاسفانه ناقص است.

مدیر گروه گسترش و برنامه ریزی مرکز پژوهش های مجلس با گفتن این که درمورد استراتژی گسترش صنعتی هم توانایی شبیهی داریم، گفت: انتخاب صنایع و استراتژی گسترش صنعتی، بقیه سیاستهای سرزمین را جهت دهی و هماهنگ می کند. هنگامی اظهار می شود که قرار است در سطح بین الملل، کدام صنعت را پیش ببریم، سیاستهای اعتباری و حمایتی بانکها ، سیاستهای تجاری و تعرفه ای و محدودیت ورود اندوخته خارجی در آن عرصه، سیاستهای دانشگاهی و دیگر سیاستها روشن می شود . اما با وجود این که این او گفت و گو از دهه ۷۰ داخل سرزمین ما شده است، نتوانسته ایم سیاست صنعتی منسجم داشته باشیم و عدم هماهنگی در مشکلاتی که تشکیل شده را می بینیم.

استراتژی گسترش صنعتی نداریم

علوی منش با گفتن این که ما سیاست استراتژی گسترش صنعتی نداریم، آن را جهت دهنده مهم برای چگونگی گسترش یک سرزمین گفت و ضمن تشریح اهمیت دقت به پیوستگی های آن با مفهوم آمایش سرزمین، او گفت: آمایش سرزمین به اعتدال سازی انسان، فعالیت و فضا می پردازد و تلاش می کند گسترش متوازنی در جغرافیای سرزمین صورت گیرد. در کشورهایی همانند کشورهای اروپایی که فضاهای همگن تری دارند، احتمالا این کار ساده تر صورت گیرد، اما درمورد کشوری همانند ایران که فضای ناهمگنی دارد، حتما باید با آمایش سرزمین ، همگن سازی انجام شود و تلاش کنیم همه سرزمین به یک مقدار گسترش یابد. گسترش امری نیست که بتواند خود به خود توازن منطقه ای تشکیل کند.

وی با گفتن این که عدم گسترش یک منطقه، برای مناطق گسترش یافته هم تشکیل مشکل می کند، او گفت: مهاجرت مسائلی همانند حاشیه نشینی، تمرکز بالا، افزایش ترافیک و قیمت مسکن را تشکیل می کند. به این علت اگر می خواهیم استراتژی گسترش صنعتی داشته باشیم، نیازمند آمایش سرزمین هستیم و در آمایش سرزمین هم باید استراتژی گسترش صنعتی داشت. به این علت ما یک برنامه ریزی از بالا به پایین و یک برنامه ریزی از پایین به بالا داریم.

این پژوهشگر گسترش ضمن بازدید عوامل تعیین کننده در تدوین استراتژی گسترش صنعتی، اظهارداشت: مزیت نسبی حاضر، سمت و سوی صنایع و فناوریها و حالت دارایی های سرزمین و معادن و آبها و ویژگیهای منطقه از جمله این عوامل می باشند.

علوی منش با گفتن این که آمایش سرزمین برنامه ‌ریزی از پایین به بالا است و درمورد موهبت ‌های سرزمین برنامه ‌ریزی می‌کند، اظهارداشت: هنگامی تعیین شد قرار است چه صنعتی به عرصه بین الملل برود، در آنجا مکان یابی به واسطه آمایش سرزمین معنی ‌دار می‌شود؛ اما متاسفانه در سرزمین ما همه چیز نصف نیمه انجام شده است. ما هیچگاه آمایش سرزمین رسمی و مصوب تا اسفند ۱۴۰۰ نداشته‌ ایم. متاسفانه در این مصوبه نیز آنگونه که باید به استراتژی گسترش صنعتی دقت نشده است. تعداد بسیاری از آمایش‌ های استانی زنجیره‌ های قیمت و خوشه‌ های صنعتی را ندارند.

ناکامی کوششها به واسطه یک تله در ادبیات نظری

وی گفت: اولین تلاش برای استراتژی گسترش صنعتی هم چیزی است که آقای دکتر مسعود نیلی انجام دادند. این پروژه‌ ای می بود که برای وزارت صنعت انجام شد؛ اما متاسفانه در آنجا با ادبیاتی به این نتیجه رسیدند که نباید برتری بندی کنیم؛ در حالی که قدم اول استراتژی گسترش صنعتی برتری بندی است. یقیناً این دیدگاهی می بود که توسط برخی از نهادهای بین المللی نیز نقل شد اما به نظر می‌رسد برخی از کشورهای صنعتی که خودشان از این نردبان بالا رفتند نردبان را انداختند تا دیگر کشورها از آن بالا نروند. آنها انها گفتند دوره استراتژی گسترش صنعتی قبل و معتقدم آقای دکتر نیلی نیز متاسفانه در تله این ادبیات نظری افتادند و تلاشی که سال ۸۰ انجام شد را برتری بندی نکردند.

علوی منش با اصرار بر این که بدون داشتن استراتژی گسترش صنعتی و آمایش سرزمین گسترش به طور خود به خود به وجود نخواهد آمد، اضافه کرد: سپس از آن وزارت صنعت سه بار دیگر استراتژی گسترش صنعتی نوشت؛ اما متاسفانه استراتژی گسترش صنعتی و آمایش سرزمین که در برنامه ششم آمده می بود در اواخر دولت قبل و در روزهایی که دولت اداره سرزمین را تحویل می‌دا،د تصویب شد و عملا هیچ کدام اجرا نشدند.

مدیر گروه گسترش و برنامه‌ریزی مرکز پژوهش‌های مجلس با گفتن این که در آنچه که تصویب شده مهم‌ترین تصمیماتی که باید گرفته می‌شد به آینده موکول شده است، اظهارداشت: اکنون دو سال از آن زمان قبل و تا این مدت این موارد تعیین و اراعه نشده است. دولت تازه او گفت و گو استراتژی گسترش صنعتی که دولت قبل تدوین کرده می بود را نیز مبنا قرار نداد. حتی رهبری نیز نسبت به نبوده است برنامه صنعتی در سرزمین انتقاد کردند و خواستند ظرف یک سال تهیه شود. یک سال از این زمان قبل اما تا این مدت این استراتژی تدوین نشده است.

در ادامه این نشست، دکتر محمدرضا فرزانه، پژوهشگر ارشد مطالعات آب و گسترش پایدار، ضمن مرتبط دانست قضیه آب و آمایش سرزمین و تحلیل شرایط سرزمین در ربط با مسائل آب خاطرنشان کرد: آب و آمایش دو روی یک سکه می باشند که از یکدیگر جدا نمی‌شوند. با سیستم پیچیده درهم تنیده ‌ای روبه رو هستیم که باید با نگاهی جامع نگر به آن نگاه کرد مباحثی در آمایش زمین بر روی او گفت و گو آب تاثیرگذار می باشند و هر مشکل و چالشی که روی هر کدام از این قسمت ‌ها تشکیل شود روی آب تاثییر خود را می‌گذارد.

آب یعنی کشاورزی و کشاورزی یعنی اشتغال

وی با گفتن این که بزرگترین مصرف کننده آب شیرین جهان قسمت کشاورزی است و کوچک‌ ترین مشکل در این رابطه به طور مستقیم امنیت غذایی را تهدید می‌کند، اضافه کرد: آب یعنی کشاورزی و کشاورزی یعنی اشتغال. در کشورمان نیز قسمت مهمی از اشتغال معطوف به کشاورزی و امنیت غذایی است. اما متاسفانه در سرزمین ما با رویکرد تقلیل ‌گرا و بخشی ‌نگر درخصوص منبع های آب روبه رو هستیم که به سرزمین زیان می‌ رساند و سرزمین را از مسیر مهم دور می‌کند.

نگاه گذشتگان ما به آب و سامانه‌های آبی کل نگر بوده است

فرزانه او گفت: در این رویکرد تقلیل گرا تعامل بین قسمت‌های گوناگون دیده نمی‌شود، ما در او گفت و گو آمایش به جستوجو این هستیم که کل نگر باشیم و همه در هم تنیدگی‌ها و تعامل های را ببینیم، اگر نگاه به سامانه‌های آبی نیز کل نگر نباشد، محکوم به ناکامی است. ما بر این باور هستیم که نگاه گذشتگان ما به آب و سامانه‌های آبی کل نگر بوده است. ریشه مناقشاتی که اکنون در ربط با قضیه آب وجود دارد مشخص می کند که رویکرد ما رویکردی کل نگر نبوده و نتوانستیم از پتانسیل‌های این رویکرد در مدیریت آب منفعت گیری کنیم.

این پژوهشگر ارشد مطالعات آب و گسترش پایدار گفت: ما در خصوص او گفت و گو آب دو توانایی زیاد مورد قیمت قنات ‌ها و آب انبارها را داریم. رویکرد کل نگر به جای این که محدودیت ‌ها را تبدیل به مناقشه کند، آن را تبدیل به فرصتی برای همکاری می‌کند. قنات اینگونه بوده است؛ روستاهایی که آبی برای شرب، کشاورزی و امرار معاش نداشتند با یکدیگر همکاری کردند. آن هم وقتی که این فناوری به بلوغ نرسیده می بود شاهکاری به نام قنات ابداع شد. قنات‌ها با آن الگوی زیاد خردمندانه منفعت ‌برداری پایدار از منبع های آب زیرزمینی را جستوجو می ‌کردند. در حالی که ما در عرض ۶۰ یا ۷۰ سال قبل این منبع های را به راحتی با تحول نظام منفعت‌برداری از منبع های آب زیرزمینی از دست دادیم.

با فرونشست‌ها، مخازن آبهای زیرزمینی از دست رفته اند

وی اظهارداشت: در نتیجه اکثر دشت‌های ما اکنون ممنوعه می باشند و بیلان منبع های آب زیرزمینی ما منفی است. فرونشست اتفاق افتاده، حجم منبع های آب زیرزمینی را از دست داده ‌ایم و هیچ گونه بازگشتی درمورد آنها وجود ندارد. هنگامی نشست اتفاق بیفتد و حجم مخزن از بین برود، هر مقدار آب بیاید آن مخزن ظرفیتی برای ذخیره آب نخواهد داشت و ما منبع استراتژیک آب را که خدا به ما داده می بود به راحتی و با سوء مدیریت از دست داده‌ایم. در رابطه با آب انبارها هم این چنین شرایطی وجود دارد. خیرین آب انبار وقف می‌کردند، با رویکرد مشارکتی ساخته، منفعت‌برداری و نظارت می‌شد؛ اما ما با شدت زیاد بسیاری همه این‌ها را از دست دادیم.

فرزانه با گفتن این که در شرایط جاری گسترش یافته از رویکرد سازه‌ ای در مدیریت آب به سمت رویکرد نهادی در مدیریت منبع های آب رفته‌اند، اظهار داشت: اما ما متاسفانه هم چنان تاکیدمان بر رویکرد سازه‌ای برای مدیریت منبع های آب است. کشورهای گسترش یافته به او گفت و گو حکمرانی نظام تدبیر آب می‌پردازند و اصرار اختصاصی آنها این است که ما فهمیدن کنیم سامانه‌های منبع های آب تحت تاثییر سیستم‌هایی می باشند که خارج از این سامانه‌ها قرار دارند و بر آنها تاثییر می‌گذارند. از این جهت مفهوم هم بست آب با مسائل دیگر مورد دقت قرار گرفته است.

تحول الگوی بارندگی ما حالت سقوط در قعر یک چاه کم آب را نشان می دهد

این پژوهشگر ارشد مطالعات آب و گسترش پایدار با یادآوری این که سرزمین ما دارای اقلیم قالب خشک و نیمه خشک است و روال بلند زمان آن در طول ۷۰ سال مشخص می کند به طور کاملا معنادار با افزایش دما و تحول الگوی بارندگی روبه رو هستیم، در ادامه گفت: تحول الگوی بارندگی ما حالت سقوط در قعر یک چاه کم آب را نشان می دهد. تنها بارش کم نشده بلکه الگوی بارندگی نیز به طور کاملا معناداری تحول اشکار کرده است. از بارندگی‌هایی که به طور مدام با حجم کمتر در فاصله وقتی کمتر اتفاق می‌افتاد، یکباره با شرایطی روبه رو شده‌ایم که در برخی مناطق چندین ماه و یا حتی چندین سال بی‌بارشی داریم و یکباره بارش سیل آسا اتفاق می‌افتد که این مخاطره طبیعی او گفت و گو سیل و خشکسالی را به همراه می‌آورد.

بیلان منفی آبخوان‌ها که منابعی استراتژیک بودند امروز برای ما هشدار بزرگی است

فرزانه تصریح کرد: در سیستان مظلوم ناظر هستیم امروز زلزله می‌آید و فردا سیل! تا این مدت سیل نرفته امواج گرمایی داخل خواهد شد. ما در ادبیات، از آن با گفتن مخاطرات اولیه و خسارت‌ها اولیه و ثانویه یاد می‌کنیم. هنگامی با سیل روبه رو هستیم تا مردم با شرایط می‌خواهند سازگار شوند یک باره قضیه فرد دیگر پیش می‌آید. اکثریت دشت‌ های ما ممنوعه می باشند و با روال روز افزون آن هم روبه رو هستیم. بیلان منفی آبخوان‌ها که منابعی استراتژیک بودند امروز برای ما هشدار بزرگی است و آنها به لحاظ مقداری و کیفی در ۵۰ و ۶۰ سال تازه زیاد تهدید شده‌اند.

گذشتگان فهمید شده بودند که ابتدا باید در سطح خانگی استحصال آب را داشته باشند

وی با اصرار بر این که الگوی منفعت ‌برداری ما از منبع های آب زیرزمینی، منفعت ‌برداری ناپایدار بوده که با الگویی که گذشتگان ما داشتند کاملاً مغایر است، در ادامه گفت: در منفعت‌برداری از منبع های آب سطحی نیز منفعت‌ برداری ناپایدار را جستوجو می‌کنیم. گذشتگان ما فهمید شده بودند که ابتدا باید در سطح خانگی استحصال آب را داشته باشند سپس در سطح محلی. برای نمونه در جزیره قشم اگر ۳۰۰ آب انبار داریم، تنها دو سد تاریخی وجود دارد. نمی ‌شود که ۳۰۰ سد داشته باشیم، اما در سطح خانگی اصلا به جستوجو استحصال آب نباشیم!

این پژوهشگر ارشد مطالعات آب و گسترش پایدار با گفتن این که مطالعات ما در عرصه تحول اقلیم نشان داده است که شرایط ما در آینده نسبت به قبل زیاد دلواپس کننده‌تر خواهد شد، بر الزام دقت به نقش تالابها و اهمیت نگه داری آنها برای سرزمین اصرار کرد و گفت: تنها استراتژی مشابه با سرزمین ما، استراتژی تالاب است که جنبه سازگاری و افت انتشار کردن گازهای گلخانه‌ای و افت خسارت‌های مخاطرات طبیعی دارد. در کشورمان ۲۲۶ تالاب داریم که متاسفانه زیاد از آنها در حال خشک شدن می باشند. به این علت جا دارد درمورد اهمیت تالاب زیاد تر گفتگو و مطالعه کنیم و ببینیم ما در حال از دست دادن چه نعمت بزرگی هستیم. اگر تالاب‌ها خشک شوند ما نمی ‌توانیم هیچ چیز فرد دیگر را جانشین آن کنیم.

وی در ادامه ضمن اراعه گزارشی در ربط با مقدار مصرف آب در ایران که از نرخ سرانه در دنیا زیاد بالاتر است، او گفت: ما مدیریت آب را دولتی کردیم و هزینه بسیاری برای مدیریت آن می‌دهیم. وزارت نیرو هم بودجه‌ای را برای اصلاح الگوی مصرف آب و آموزش در این باره جذب کرده است که اعداد مشخص می کند اثربخش هم نتوانسته باشد. اما هنگامی خود مردم قضیه را مدیریت کنند از منبع های آب نامناسب منفعت گیری نمی‌شود.

راندمان آبیاری و منفعت وری آب کشاورزی ما زیاد دلواپس کننده است

به حرف های فرزانه؛ در قسمت کشاورزی راندمان آبیاری و منفعت وری آب کشاورزی ما زیاد دلواپس کننده است. بر پایه آمار رسمی انتشار شده ۱۳۰ میلیون تن در سال تشکیل محصولات کشاورزی ما بوده است ۳۰ درصد آن پسماند می‌شود هنگامی این را به عدد آب مصرفی تبدیل کنیم به عدد آب مصرفی ۹/۳ میلیارد متر مکعب آب در سال می ‌رسیم. کل مصرف آب قسمت شرب خانگی و صنعت ما ۱۰ میلیارد متر مکعب است. اگر نگاه ما، کل نگر باشد فقط به جستوجو این نیستیم که با آن هزینه ‌های هنگفت، انتقال آب بین حوزه‌ای را در دستور کار قرار دهیم.

این پژوهشگر ارشد مطالعات آب و گسترش پایدار اضافه کرد: مدیریت این قضیه در کنار حل مشکل آب، قیمت اقتصادی ۲.۸ میلیارد دلاری در سال تشکیل می‌کند و امنیت غذایی ۱۶ تا ۱۸ میلیون نفر را ضمانت می‌کند. با این راهکار ساده می‌توانیم به امنیت غذایی آبی و اقتصادی سرزمین پشتیبانی کنیم، اما راهکار مبتنی بر رویکرد تقلیلگرا این گونه است که آب را از خلیج فارس با آن اکوسیستم ارزشمندی که می‌تواند جنبه گردشگری بسیاری برای ما داشته باشد، با همه تبعات آن و با هزینه هنگفت انتقال دهیم. هزینه این انتقال بیشتر از ۶ میلیارد دلار است تا ۱۲۰ میلیون متر مکعب برای ما آب بیاورد؛ در حالی که ما مدیریت صحیح پسماندهای کشاورزی می‌توانیم ۱۰ میلیارد متر مکعب آب داشته باشیم.

انتقال آب منافع چه افرادی را تامین می کند؟

او گفت: مدیریت پسماند کشاورزی به توانمند شدن قسمت کشاورزی ما پشتیبانی می ‌کند اما این که با انتقال آب به چه فردی پشتیبانی می‌ کنیم سوالی است که می ‌توان راجع به آن سخن بگویید کرد. در ذینفعان پروژه انتقال آب، ابهام وجود دارد. انتقال آب، هزینه‌های هنگفت محیط زیستی، اجتماعی و مالی به ما تحمیل می‌کند اما این راهکار دوستدار محیط زیست است. به این علت باید از توانایی‌های بین‌المللی و درس آموزه‌های گذشتگانمان منفعت گیری کنیم .

وی با اصرار بر این که باید ریل گذاری گسترش سرزمین از «آب بر» به « آب اندوز» تحول یابد، او گفت: رویکرد تقلیل ‌گرا راهکارهای تقلیل گرا اراعه می‌دهد و فکر می ‌کنیم با انتقال آب بین حوزه‌ ای و افزایش اراعه مبتنی بر رویکرد سازه‌ ای قضیه حل می‌شود. در حالی که کشورهای گسترش یافته و در حال گسترش، مسیرشان را از رویکرد سازه‌ای جدا کرده ‌اند. رویکرد تقلیل گرایانه خدمت به سرزمین نیست و با افزایش مناقشات اجتماعی شرایطی تشکیل می ‌کند که تبعات آن به هیچ وجه نمی ‌تواند علتخیر صلاح و پایداری در سرزمین باشد.

منبع :


جماران