تورم، تحریم و بی‌ثباتی؛ سه‌ضلعی فرار اندوخته از ایران/ چطور باید با کوچ اندوخته مقابله کرد؟_خبردار

به نقل از خبردار، اقتصاد ایران در سال‌های تازه با چالش‌ها و مشکلات قابل‌توجهی دست به گریبان بوده است. مسائلی که همه و همه بر حالت معیشتی و رفاهی مردم و یقیناً چشم‌اندازهای آتی اقتصاد سرزمین، اثرگذاری منفی داشته‌اند. یقیناً که طیف متنوعی از عوامل و محرک‌ها نیز به‌گفتن ریشه‌های مهم این مشکلات نقل خواهد شد و ذهن تعداد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران را به خود مشغول کرده‌اند. با این همه، یکی از با اهمیت ترین مشکلات اقتصاد ایران، نوشته فرار اندوخته است.

خروج ۱۷۰ میلیارد دلار اندوخته از ایران طی ۱۶ سال

بر پایه آمارهای بانک مرکزی، ایران در طی دو دهه تازه با روال قابل‌توجهی از فرار اندوخته مواجه بوده، طوری‌که در فاصله بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۹، بیشتر از ۱۷۰ میلیارد دلار اندوخته از ایران خارج شده است. واکاوی داده‌های بانک مرکزی مشخص می کند که در نیمه نخست سال ۱۴۰۲، خالص حساب اندوخته به منفی ۱۵ میلیارد و ۳۷۸ میلیون دلار رسیده است. این عدد، بیشترین مقدار خروج اندوخته از سرزمین در دهه تازه محسوب می‌شود.

دلایل مهم فرار اندوخته از ایران چیست؟

• اوج‌گیری نااطمینانی‌ها در اقتصاد ایران یکی از با اهمیت ترین دلایل تشویق اندوخته‌ها به خروج از سرزمین است. بی‌ثباتی ریال و افزایش مدام و دوره‌ای قیمت ارز علتمی‌شود تا مردم اندوخته خود را به ارزهای باثبات‌تر تبدیل کنند. در عین حال، تحول مداوم قوانین و دستورالعمل‌ها و مقررات در حوزه اقتصادی در ایران، عملا آینده را برای طیف‌های قابل‌توجهی از افراد پیش‌بینی‌ناپذیر می‌کند و خروج اندوخته از سرزمین را تشویق می‌کند. ورای همه این‌ها، تورم مزمن در اقتصاد ایران و افت قیمت پول ملی نیز در این معادله ایفای نقش جدی دارد.
• یکی دیگر از مؤلفه‌هایی که در نوع خود جهت تشویق خروج اندوخته‌ها از ایران می‌شود، بی‌اعتمادی به نظام بانکی است به‌طور خاص در حوزه سود بانکی، این مسئله قابل مشاهده است که نرخ سود پرداختی بانک‌ها از نرخ تورم به نحو ملموسی پایین‌تر است. در عین حال، در ایران به‌اختصاصی در حوزه نظام بانکی و مالی، محدودیت دسترسی به ارزهای خارجی وجود دارد که این مسائل در کنار یکدیگر، روال خروج اندوخته از ایران را تشویق می‌کنند.
• تحریم‌های بین‌المللی نیز در تشریع روال خروج اندوخته از ایران مؤثر می باشند. به‌طور خاص، مسدود شدن مسیرهای قانونی انتقال پول و دسترسی محدود به نظام بانکی جهانی (سوئیفت) و این چنین سختی در تجارت خارجی و واردات مواد اولیه و فناوری نیز مزید بر علت است تا روال خروج اندوخته‌ها از ایران فزاینده و جدی باشد.
• یکی از موضوعاتی که افراد را به خارج کردن اندوخته‌هایشان از ایران تشویق می‌کند، این است که به‌گفتن مثال آن‌ها از طریق اندوخته‌گذاری در یک سرزمین دیگر (نظیر پرتغال، ترکیه و کانادا)، امکان دریافت اقامت آن سرزمین را نیز دارند. در عین حال، افراد از این رهگذر می‌توانند به بازارهای قابل‌پیش‌بینی‌تر دسترسی داشته باشند.
• ورای همه این‌ها، تشدید تنش‌های سیاسی و اقتصادی علیه ایران نیز جهت می‌شود تا نوعی هراس از آینده در افراد شکل بگیرد، و این قضیه خود، آن‌ها را تشویق به خروج اندوخته‌هایشان از سرزمین و ساختن یک زندگی موازی در کشوری دیگر می‌کند.

راه حلهای خروج اندوخته از ایران

• خرید ملک در خارج از ایران در کشورهایی نظیر ترکیه، امارات، گرجستان، قبرس و یونان. ایرانیان از طریق خرید ملک در این کشورها هم اندوخته خود را خارج می‌سازند و هم اقامت می‌گیرند.
• افراد با ثبت شرکت در دیگر کشورها نظیر عمان، ترکیه و ارمنستان و انتقال اندوخته به آن، اندوخته خودشان را به‌صورت رسمی از ایران خارج می‌سازند. یقیناً که از این روش برای دریافت اقامت و انتقال دارایی به نام شخص حقوقی نیز منفعت گیری می‌شود.
• منفعت گیری از رمزارزهایی نظیر بیت‌کوین، اتریوم و دیگر ارزهای دیجیتال نیز برای دور زدن تحریم‌ها و انتقال اندوخته مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد. این شیوه مخصوصاً در سال‌های تازه که ناظر اوج‌گیری بازار رمزارزها بوده‌ایم، ابعاد جدی‌تری به خود گرفته است.
• یکی از راه‌هایی که افراد از طریق آن عمل به خروج اندوخته از سرزمین می‌کنند، خروج فیزیکی ارز در قالب مسافرت است. در این چهارچوب، افراد با مسافرت‌های مکرر، دلار، یورو و یا درهم را از سرزمین خارج می‌کنند. این کار با منفعت گیری از محدودیت سقف خروج ارز (برای مثالً ۵ هزار یورو)، به‌صورت چندمرحله‌ای صورت می‌گیرد.
• یکی دیگر از راه‌های انتقال اندوخته به خارج از ایران، خرید دارایی‌های لوکسِ قابل انتقال به خارج از ایران و نقد کردن آن‌ها در دیگر کشورها است. در این رابطه به‌طور خاص می‌توان به طلا و جواهرات، آثار هنری، و ساعت‌های گران‌قیمت اشاره کرد.

چطور باید با فرار اندوخته مقابله کرد؟

برای مقابله با روال فزاینده و مزمن خروج اندوخته از ایران، سخت‌گیری‌های قانونی لزوماً راهگشا نیست و باید طیفی از عمل های و سیاست‌ها را در طویل مدت در پیش گرفت تا از بحرانی‌تر شدن ابعاد چالش مذکور جلوگیری شود.

• ارامش در سیاست‌های اقتصادی و ارزی باید در دستور کار تصمیم‌سازان اقتصادی ایران باشد. تثبیت نرخ ارز و افت نوسانات شدید با سیاست‌های پولی شفاف و جدا گانه باید مورد دقت باشد. شکاف بین نرخ ارز رسمی و آزاد که انگیزه خروج اندوخته از ایران را تحکیم می‌کند باید به نحوی جدی مورد دقت قرار گیرد. در عین حال، شفاف‌سازی سیاست‌های مالیاتی، بانکی و تجاری هم باید مورد دقت باشد؛ به‌نحوی که پیش‌بینی‌پذیری سیاست‌ها و چهارچوب‌ها ممکن باشد.
• تعریف مشوق‌های اندوخته‌گذاری در داخل از سوی نظام حکمرانی اقتصادی سرزمین باید مورد نظر باشد. به‌طور خاص، تسهیلات مالیاتی برای پروژه‌های تولیدی و فناورانه باید مورد دقت باشد. عرصه‌های ملزوم برای شراکت مردم در پروژه‌های ملی باید فراهم شود و بازدهی واقعی اندوخته‌گذاری داخلی در برابر تورم هم باید روشن و ملموس باشد.
• مهار مهاجرت اندوخته انسانی، چه نخبگان و چه متخصصان، می‌تواند به نحو ملموسی از روال خروج اندوخته از ایران جلوگیری کند. اراعه زمان‌های شغلی رقابتی برای جلوگیری از مهاجرت و خروج اندوخته زیاد مهم است. در عین حال، تا جای ممکن باید از کسب‌وکارهای نوآورانه نیز حمایتشود.
• منفعت‌گیری از دیپلماسی و تضعیف نظام تحریمی علیه ایران نیز می‌تواند تا حد بسیاری فشارهای اقتصادی علیه ایران را افت دهد و جذابیت ماندن اندوخته‌ها در این سرزمین را زیاد تر کند. بایستی مسیرهای قانونی تجارت با کشورهای گوناگون جهان نیز باز شود. در عین حال، تا جای ممکن باید بسترهای مساعد برای جذب اندوخته‌گذاری خارجی از طریق اراعه ضمانت‌های حقوقی و شفاف نیز فراهم شود.

اصلاح شیوه حکمرانی؛ پیش‌نیاز مقابله با فرار اندوخته

بدیهی است که انفعال در مقابله با روال فزاینده خروج اندوخته از ایران، در آینده‌ای نه‌چندان دور می‌تواند سناریوهای نامساعدی را برای کشورمان نوید دهد و سطح و گستره بحران خروج اندوخته‌ها از ایران را به نحو ملموسی وخیم‌تر کند.

فرسایشی شدن بحران فرار اندوخته‌ها از ایران و فقدان ابتکارهای فعال برای مقابله با این روال، سال‌به‌سال ماهیت این بحران را جدی‌تر می‌کند. از این‌رو، یکی از پیش‌نیازهای مهم مقابله با این بحران، اصلاح جنس نگرش و گفتمان نظام حکمرانی در روبه رو با اصل صورت قضیه و مشکل است.

برای مطالعه زیاد تر صفحه اقتصاد کلان در تجارت‌نیوز را جستوجو کنید.