فلسفه بازار ارز توافقی این نیست که جای سامانه نیما را بگیرد_خبردار

بازار ارز توافقی، ابزار جدیدی است که بانک‌مرکزی با راه‌اندازی آن از طریق مرکز مبادله تصمیم دارد ماموریت خود را در بازار ارز اجرایی کند. مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران به تشریح سازوکار تازه این بازار ارز پرداخته است:

راه اندازی بازار ارز توافقی به‌گفتن یکی از تازه ترین عمل های بانک مرکزی از طریق مرکز مبادله ارز و طلای ایران کاری است که در اصل نوشته آن شک و تردیدی وجود ندارد. وقتی که قرار بر این می بود که سامانه نیما راه‌اندازی شود، هیچ فردی روی اصل نوشته که اشکار شدن مقدار اراعه و تقاضای ارز به‌صورت سیستماتیک برای حاکمیت یک الزام و حق طبیعی است تردید نداشت، ولی همه سخن روی روش اجرا است که عاملی زیاد مهم برداشت می‌شود. احتمالا اگر سابقه ذهنی فعالان اقتصادی را مرور کنیم روی سامانه نیما فراز و نشیب‌های تعداد بسیاری را توانایی کرده‌اند و بعضی اوقات به آن اقبال نشان می‌دادند و بعضی اوقات هم از آن دور می‌شدند. سوال اشکار این است که با وجود توانایی سامانه نیما، بازار ارز توافقی چطور کار خود را پیش خواهد برد؟

سامانه‌ای که در مرکز مبادله ارز و طلای ایران طراحی شده، یک سامانه جامع معاملاتی است و همه فرآیندها اعم از قبل از خرید وفروش، جورسازی (مچینگ) و بعد از خرید وفروش را در خود دیده و همز‌مان مجموعه‌ای از ارتباطات را با دیگر سامانه‌ها از طریق وب‌سرویس طراحی کرده است. به گواه بانک مرکزی که سابقه طویل در طراحی و پیاده‌سازی سامانه‌های بانکی دارند، سامانه ارز توافقی مورد تایید است. این سامانه از حیث تکنولوژی و انعطاف‌پذیری مناسب است و یک سامانه فقط خبر‌رسانی نبوده و تسویه معاملاتی در آن صورت می‌گیرد؛ لذا اساسا تفاوت ماهوی بین سامانه نیما و سامانه ارز توافقی وجود دارد. مکانیزم به این ترتیب است که در قدم نخست صادرکنندگان و واردکنندگانی که مشمول اراعه و تقاضا در نیما نیستند، همان چیزی که تا پیش از این به نام بازار اشخاص معروف می بود، خواست خود را به بانک اراعه خواهند داد و در قدم‌های بعدی، صادرکنندگان و واردکنندگان به‌صورت مستقیم خواست خود را در سامانه بارگذاری می‌کنند.

به این ترتیب، در قدم اول صادرکننده خواست خود را به بانک اراعه و بانک وجود این مقدار ارز را تایید می‌کند. به این علت اگر صادرکننده‌ای ارز صادر کرد، سامانه نسبت به وجود این مقدار ارز، مطمعن حاصل می‌کند و در روبه رو واردکننده بعد از ثبت خواست خود، ریال معادل را در حساب معاملاتی مرکز واریز کرده است؛ بعد ریال هم وجود دارد. در نتیجه، ریسک فرد روبه رو در این بازار عملا حذف شده است. هنگامی خواست‌ها در سامانه به ثبت رسید، بانک مرکزی برای تعداد جلسات معاملاتی در روز تصمیم‌گیری خواهد کرد؛ اما فعلا و در قدم اول، جلسه معامله های بر حسب مدل خواست‌گیری یک بار در روز برگزار می‌شود.

مسئله بعدی این که صادرکننده حداقل قیمت و واردکننده حداکثر قیمت را اظهار می‌کند. در حقیقت فروشنده اظهار می‌کند که از یک نرخ ارزان‌تر نمی‌فروشد و خریدار نیز از قیمت اعلامی بالاتر خرید نمی‌کند؛ بعد خرید و فروش‌هایی که با هم فصل مشترک نزدیک‌تری دارند، منطبق خواهد شد و عملا تطبیق خواست‌ها در جلسه معاملاتی رخ می‌دهد و در نهایت، کار تسویه و پایاپای به ثمر می‌نشیند. به این ترتیب ریال به حساب صادرکننده و ارز در حساب عامل واردکننده قرار خواهد گرفت. این مکانیزم کلی معامله های است. ما یک قیمت پایانی برای هر روز خواهیم داشت که میانگین وزنی همه معامله های روز است که این قیمت، مبنای نرخ ابتدایی و آغازین برای معامله های فردا یا روز معاملاتی بعدی خواهد می بود.

یعنی نرخ فردایی اظهار می‌کنید؟

خیر. امروز فکر بر این است که تعداد بسیاری خرید وفروش با نرخ‌های متفاوت برگزار شده است که در آخر روز، یک میانگین وزنی از همه آنها گرفته خواهد شد و قیمتی نیز استخراج می‌شود که نام آن، «قیمت پایانی روز» است. فردا که بازار اغاز به کار می‌کند، قیمت ابتدایی، همین قیمت پایانی روز است. قیمت آغازین فردا، یک کریدور خواهد داشت که بانک مرکزی آن را تعیین خواهد کرد.

آیا سپس از مدتی بازار ارز توافقی، سامانه نیما را درون خود حل می‌کند؟ شما اشاره داشتید که سپس از مدتی قسمت‌هایی که در سامانه نیما قابلیت خرید وفروش ندارند، به سمت این بازار هدایت خواهد شد. سیاست جاری بانک مرکزی هم این است که قسمت‌های متفاوت را از نیما بیرون بکشد که نمونه آن خروج محصولات فولادی از اراعه در نیما است.

ما در مرکز مبادله ایران یک تالار ارز بازرگانی خواهیم داشت که در این تالار، هر دو سیستم معاملاتی ارز توافقی و ارز نیما قابل اراعه است؛ ما یک هسته معاملاتی داریم که بازارها و تالارهای گوناگون حول این هسته شکل می‌گیرند.تصمیم‌گیر انتقال ارز نیما به مرکز مبادله ایران، دولت و بانک مرکزی است. ما در مرکز مبادله بستر اجرایی هر دو سیستم معاملاتی را داریم و باید آمادگی هر سیاستی را داشته باشیم؛ اگر قرار بر ادامه نیما باشد، ما آمادگی داریم و زیرساخت‌های ملزوم برای راه‌اندازی تالار ارز نیما در این مرکز وجود دارد.مرکز مبادله ایران باید به شدت به سیاست‌های بانک مرکزی جواب دهد؛ چراکه سیاستگذاری حوزه ارز حساس است و اگر بین سیاستگذاری تا اجرا، فاصله کمتر باشد، کار به شکل صحیح‌تری پیش خواهد رفت؛ به این علت ما مامور هستیم که در مختصر‌ترین زمان، خواسته‌های سیاستگذار را برآورده ‌سازیم.

از دید شما به‌گفتن یک کارشناس، فکر می‌کنید بازار ارز توافقی بتواند جای سامانه نیما را بگیرد؟

فلسفه بازار ارز توافقی این نیست که جای سامانه نیما را بگیرد؛ چراکه بخشی از این تصمیم به سیاست‌های وزارت صمت برمی‌گردد که آیا به جستوجو این است که کل ورودی‌ها و خروجی‌های ارز حمایتی را از نیما حذف کرده و به بازار ارز توافقی بیاید یا بالعکس؛ به این علت مقامات دولتی اعم از صمت و بانک مرکزی، در این عرصه دخیل می باشند؛ آنچه ما فهمید شدیم آن است که باید برای تداوم کار هر دو بازار آماده باشیم. مقررات وابسته و دستورالعمل‌ها و قراردادهایی که باید نوشته شود، در حال آماده‌سازی است.

اگر موافق باشید به سازوکار تسویه بین صادرکننده و واردکننده بپردازیم. یکی از نگرانی‌های فعالان اقتصادی این است که هم اکنون واردکننده طی ۴۸ساعت باید ریال را واریز کند، ولی تسویه صادرکننده ۹ تا ۱۰ روز به طول می‌انجامد؛ برای مدیریت این فرآیند چه سازوکاری دیده شده که هم صادرکننده سریعتر به ریال فروش ارز صادراتی خود برسد و هم واردکننده بتواند ارز خود را در اسرع زمان تحویل بگیرد؟ برای مدیریت این قسمت زیاد نگرانی وجود دارد.

سازوکار در تالار ارز توافقی به‌طوری خواهد می بود که به محض انجام خرید وفروش، ریال به حساب صادرکننده واریز می‌شود؛ اما فرآیند تسویه از سوی صادرکننده، بر پایه وقتی که برای نقل و انتقال ارز نیاز دارد، سنجیده می‌شود. اگر قرار بر این باشد تسویه از یک سرزمین به سرزمین دیگر صورت گیرد، کار زمان‌بر است. بانک مرکزی اطلاعات ملزوم را دارد و نمی‌توان تحویل ارز را به حساب واردکننده از یک زمان مشخصی کمتر کرد؛ اما برای این فرآیند یک سقف وقتی در نظر گرفته شده است که اگر از آن سقف، خرید وفروش زمان‌بر شود، باید ضمانت‌های قراردادی را فعال کنیم.

منظور من تسویه ریالی با صادرکننده در روبه رو فروش ارز است که ظرف چه زمان، ریال معادل را در ایران تحویل خواهد گرفت؟

در تالار ارز توافقی مرکز مبادله ایران، پرداخت ریال به صادرکننده به ازای ارزی که فروخته زمان‌بر نیست. واردکننده باید کل ریال معادل ارز را در حساب وابسته واریز کند و به محض انجام خرید وفروش، ریال به حساب صادرکننده واریز می‌شود.

هم اکنون صادرکنندگان روال دریافت ریال حاصل از فروش ارز خود را طویل می‌دانند و بعضی اوقات این پروسه را تا ۱۰روز گفتن می‌کنند؟

در تالار ارز توافقی این‌طور نیست و در همان روزی که خرید وفروش با واردکننده صورت می‌گیرد، معادل ریالی به حساب صادرکننده واریز خواهد شد.

یعنی در تالار ارز توافقی مرکز مبادله ایران، صادرکننده کمتر از ۲۴ساعت پول خود را دریافت ‌می‌کند؟

بله همین‌طور است. اگر نگرانی هم باشد، برای واردکننده است. زمان زمان تسویه ارز از حساب صادرکننده در یک سرزمین به حساب فروشنده کالا به ایران در سرزمین دیگر برای واردکننده جای نگرانی دارد؛ چراکه معذوریت تحریمی داریم. واردکننده قبل از نهایی‌کردن خرید وفروش باید ریال معادل خرید ارز را در حساب مرکز مبادله ارز و طلای ایران واریز کند؛ در غیر این صورت خرید وفروش‌ای انجام نخواهد شد؛ اما بعد از این که خرید وفروش انجام شد، ریال به حساب صادرکننده واریز می‌شود.

اگر این فرآیند تسویه ریال به حساب صادرکننده طویل‌تر شود، چه کاری باید انجام شود؟

یقین هستیم طویل‌تر نمی‌شود؛ چراکه اگر واردکننده ریال را به حساب معاملاتی مرکز واریز نکرده باشد، خواست وی در سامانه معامله های نمی‌نشیند. حساب عملیاتی مرکز مبادله ایران به محض این که معامله های صورت گیرد، به طور مستقیم به حساب صادرکننده که فروشنده ارز است، واریز می‌کند.

بانک‌ها در این پروسه دخالتی دارند؟

خیر؛ ریال در حساب مرکز مبادله ایران قرار می‌گیرد و مرکز تسویه را صورت می‌دهد.

از سمت واردکننده‌ نیز نگرانی‌ها زیاد است؛ به‌اختصاصی با دقت به برخی اشکالاتی که در سامانه نیما وجود داشته است، چه تضمینی وجود دارد که این اتفاقات تکرار نشود؟

اول از همه قرارداد است. بر پایه آیین دادرسی، جریمه تاخیر در صورتی تعلق می‌گیرد که معامله های بر حسب ریال و قرارداد داشته باشد. اگر خرید وفروش ارزی قرارداد نداشته باشد، هیچ‌گونه جریمه‌ای از سوی دادگاه در نظر گرفته نمی‌شود؛ ولو این که زمان زمان طویل شده باشد. همه معامله های ما بر پایه قرارداد است. تفاوت بازار ساختاریافته و دیگر بازارها در این است که نزدیک به تعهدات طرفین در دستورالعمل و در قرارداد، وجود دارد؛ در ضمن بانک مرکزی ضامن انجام معامله های است.

این‌طور نقل می‌شود که در بازار ارز توافقی، قرار است تالارهای مختلفی شکل گیرد. این شکل‌گیری تالارهای گوناگون یکی از نگرانی‌هایی است که شکل‌گیری برخی تالارهای تخصصی به تنوع زیاد تر نرخ در بازار دامن می‌زند.

اگر مقررات کالاها متفاوت باشد، برای آنها تالارهای متغیری شکل خواهد گرفت؛ برای مثال سخن بگویید از این می‌شود که باید محصولات کشاورزی همانند نهاده‌های دامی ارز ترجیحی بگیرند. آنها در مرکز مبادله ایران ساماندهی نمی‌شوند.آنچه برای ما اهمیت دارد خرید و فروش ارز است؛ ما به کالاهای پشتوانه آن کاری نداریم؛ مادامی که مقررات خاصی درمورد آنها وجود نداشته باشد؛ یعنی اگر برای دارایی پایه آن خرید وفروش، قاعده خاصی وجود نداشته باشد؛ برای مرکز مبادله ایران، کالا و ارز تفاوتی نخواهد داشت. یقیناً مقررات برگشت ارز صادراتی درمورد کالاهای گوناگون با هم متفاوت است؛ برای مثال صادرکنندگان محصولات فولادی باید با مدل و ترکیب خاصی ارز خود را به طور توافقی اراعه کنند؛ اما درمورد کالاهای کشاورزی کار به شکل فرد دیگر است.

در این موارد، اگر قرار است که ۱۰درصد ارز یک گروه کالایی در مرکز مبادله ایران و به طور توافقی خرید و فروش شود، ما فقط با همان ۱۰درصد کار خواهیم داشت. ما نرخ‌های متفاوت نخواهیم داشت؛ ولی امکان پذیر حرف های شود که درمورد فولادی‌ها که شکل اراعه ارز آنها خاص‌تر از دیگر کالاها است؛ چون قرار است ۱۰درصد از ارز حاصل از صادراتشان به طور توافقی اراعه شود، تالار خاص شکل گیرد.

صرافی‌های بانکی در این فضا فعالیت دارند؟

بانک‌ها با هر صرافی قادر به همکاری می باشند.

صرافی‌ها اظهار می‌کنند که دوره‌ای در بازار متشکل ارزی نقش آفرینی بالایی داشتند، ولی اکنون حذف شده‌اند و فقط صرافی‌های بانکی نقش‌آفرینی می‌کنند. در مرکز مبادله ایران کار به چه شکل سامان‌دهی خواهد شد؟

کارگزار تالار ارز توافقی مرکز مبادله ایران بانک‌ها می باشند. هیچ صرافی به‌طور مستقیم اکنون در فرآیند معاملاتی ما نیست. بانک‌ها خرید وفروش‌گرانی می باشند که برای ما کار کارگزاری انجام خواهند داد و علت این کار نیز کفایت اندوخته و توان ضمانت کار است. بانک از طریق صرافی خود یا صرافی‌های دیگر کار را پیش می‌برند.

صرافی‌های بانکی به علت تحریم قوت مانور بالایی ندارند.

بانک‌ها امکان پذیر ترجیح دهند که برای برخی از ارزها و برخی از مناطق، با یک صرافی تضامنی به جای صرافی خود کار کند؛ به این علت، این که در پشت‌پرده کار خود چه می‌کنند به نظر می‌رسد که با صرافی‌های تضامنی هم کار می‌کنند. این که بخواهیم بگوییم که صرافی‌های تضامنی از این گردونه حذف شده‌اند، صحیح نیست، بلکه در شکل کاری، کارگزار را بانک دیده‌‌ایم؛ اگر یک نفر یک میلیون یورو در مرکز فروخت، این بانک است که باید تضامین ملزوم را بدهد؛ چراکه رسوب و کفایت اندوخته بانک می‌تواند این را جواب دهد؛ ولی از نظر عملیاتی، بانک به چابکی صرافی نیاز دارد. به این علت هم صرافی‌های تضامنی و هم بانکی نقش خود را مطابق معمول خواهند داشت؛ ولی طرف حساب ما بانک است.

سبد ارزی خاصی را خرید وفروش خواهید کرد؟

ما نمادهای گوناگون را بر حسب اراعه و تقاضا تشکیل می کنیم.

چه جذابیتی را تشکیل خواهید کرد که تجار راغب به خرید وفروش در بازار ارز توافقی باشند؟

ما معتقدیم که اجبار یا الزام به اراعه، کار را پیش نخواهد برد. تلاش می‌کنیم شرایطی تشکیل کنیم که صادرکننده بتواند ارز خود را به قیمت بفروشد. مطمعن به سیستم برای واردکننده از اهمیت بالایی برخوردار است؛ این که در روبه رو ریال واریزی، ارز خود را دریافت کند. سازوکاری تعریف شده است که به این دغدغه محوری واردکننده جواب داده شود.

اگر شما به مفهوم واقعی تالار ارز توافقی را تشکیل کنید، کارت بازرگانی یک‌بار مصرف مفهوم و معنایی نخواهد داشت.

همین‌طور است. در یک سالی که مرکز به وجود آمده است، چندین دفعه صادرکنندگان مراجعه کرده‌اند که به جستوجو این بوده‌اند که کوتاژ خود را سریع تر بفروشند؛ چراکه هزینه‌های او ریالی است و کل درآمد او ارزی است. یک شرکت پتروشیمی اگر بخواهد تمیز کار کند، این بستر زیاد مهم است.