ادعای «ارزان بودن اینترنت در ایران» با آمار جهانی همخوانی ندارد / اپراتورها میوه انحصار را می‌چینند اما سخن از بازار آزاد می‌زنند

خبردار

نگار علی- در حالی که قیمت بسته‌های اینترنتی با افزایش نزدیک به ۷۵ درصدی مواجه شده، تا این مدت گزارشی رسمی درمورد تحقق قولهای اپراتورها برای بهبود کیفیت انتشار نشده است. کاربران، کارشناسان و فعالان اجتماعی از خود می‌پرسند که آیا این گرانی فقطً ناشی از علتبازار است یا نشانه‌ای از نوعی بحران عمیق‌تر در سیاست‌گذاری ارتباطی سرزمین؟ تعداد بسیاری اعتقاد دارند فقدان شفافیت، پاسخگویی و تنظیم‌گری واقعی در حوزه ارتباطات، دست اپراتورها را برای تحمیل هزینه‌های زیاد تر به مردم باز گذاشته است؛ بدون آنکه الزامی واقعی برای ترقی کیفیت خدمات وجود داشته باشد.

مجتبی قلی‌پور، پژوهشگر و عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی در او گفت‌وگویی با خبرآنلاین، گرانی اینترنت را نه فقطً یک تصمیم اقتصادی، بلکه نمادی از «فرسایش وجه عمومی دولت» می‌داند. از نظر او، نابرابری دیجیتال در ایران نه‌تنها به شکاف‌های اقتصادی و جغرافیایی دامن می‌زند، بلکه پیامدهای گسترده‌تری همچون تضعیف مطمعن عمومی، تهدید اندوخته اجتماعی و افت شراکت مدنی را نیز در پی دارد. این پژوهشگر معتقد است در جهانی که اینترنت دیگر فقطً یک ابزار سرگرمی نیست بلکه زیربنای آموزش، کار، شراکت و معیشت است، افزایش بی‌ضابطه قیمت، نوعی حذف تدریجی شهروندان محروم از فضای دیجیتال است که به شکاف‌های اجتماعی عمق بیشتری می‌دهد؛ مشروح او مباحثه را در ادامه بخوانید:

هنگامی علتبازار بر خیر عمومی تسلط می‌کند

مجتبی قلی‌پور در جواب به این سوال که از نگاه جامعه‌شناسی، افزایش ۷۵ درصدی قیمت اینترنت، بدون اراعه هیچ‌گونه گزارش پیشرفت در تعهدات کیفی، چه معنایی دارد؟ آیا باید آن را فقطً یک تصمیم اقتصادی دید یا نشانه‌ای از فرسایش سیاست‌گذاری ارتباطی در سرزمین است، او گفت:«به نظر می‌رسد در این مورد نگاه سودمحور محض اپراتورها و خلأ سیاستگذاری و تنظیم‌گری ارتباطی دو روی یک سکه باشند. اپراتورها قضیه را فقط از منظر علتبیشینه‌سازی سود می‌بینند و طبیعی است که این علتنمی‌تواند برای خدمتی چون اینترنت فراهم‌کننده خیر عمومی باشد. دلنشین است که آنها از یک طرف از مزایای انحصاری که برایشان تشکیل شده منفعت‌مند می‌شوند و از طرف دیگر می‌خواهند در قیمت‌گذاری علتسودمحور بازار را اعمال کنند. متأسفانه این علتدر سال‌های تازه در رابطه تعداد بسیاری از خیرهای عمومی از جمله آموزش و پرورش و بهداشت هم تسلط یافته و نتیجه‌اش حالت رو به افول سرزمین در شاخص‌های آموزش عمومی و بهداشت و درمان است. از نظر دیگر، سیاستگذار هم اگرچه هر بار که او گفت و گو افزایش قیمت است مقاومت‌هایی می‌کند اما در نهایت با شرط و شروطی به علتسودمحور اپراتورها تن می‌دهد. شرط و شروطی که یقیناً هیچ زمان جامۀ عمل نمی‌پوشند. در واقع آنچه امروز دربارۀ قیمت‌گذاری اینترنت ناظر آن هستیم نمونه‌ای از بحرانی کلانتر است که من مایلم آن را «فرسایش وجه عمومی دولت» بنامم. یعنی فرسایش آن چهره‌ای از دولت که بناست فراهم‌کنندۀ خیرها و خدمات عمومی از قبیل آموزش، بهداشت، امنیت و همانند آن باشد.»

رشد قیمت اینترنت با بهبود ملموس شدت همراه نشد

او در ادامه افزود:« یقیناً اپراتورها در نامه‌شان نگه داری و ترقی کیفیت شبکه را به گفتن الزام مهم افزایش قیمت نقل کرده‌اند. اما توانایی نشان داده است این افزایش قیمت‌ها به افزایش کیفیت منجر نشده است. الان مطابق شاخص جهانی اسپیدتست، از نظر شدت اینترنت موبایل در بین ۱۰۲ سرزمین جهان رتبۀ ۶۹ را داریم و شدت دانلودمان به مراتب کمتر از میانگین جهانی است. از نظر شدت پهن‌باند ثابت هم از بین ۱۵۴ سرزمین رتبۀ ۱۴۲ جهان هستیم. در چند سال تازه که من این شاخص‌ها را رصد کرده‌ام بهبود چندانی در قیاس با بقیۀ کشورها حاصل نشده است. یقیناً نسبت به حالت قبلی خودمان مقداری جلوتر رفته‌ایم که یقیناً این هم در حدی نبوده که مردم واقعا آن را حس کنند.»

آخرین مطالب

ادعای «ارزان بودن اینترنت در ایران» با آمار جهانی همخوانی ندارد

قلی‌پور در ادامه او گفت:«شاخص کلان‌تر کیفیت زندگی دیجیتال که در سال ۲۰۲۳ انتشار شده می‌گوید ایران از نظر کیفیت زندگی دیجیتال رتبۀ ۹۵ از ۱۲۱، از نظر کیفیت اینترنت رتبۀ ۱۰۴ از ۱۲۱ و به طور اشکار از نظر قابل‌پرداخت بودن قیمت اینترنت رتبۀ ۶۸ از ۱۲۱ را در اختیار دارد. شاخص اینترنت فراگیر (III) که توسط اکونومیست اندازه‌گیری می‌شود هم نشان می‌دهد که ایران از نظر قیمت اینترنت در سال ۲۰۲۲ رتبۀ ۷۵ از بین ۱۰۰ سرزمین حاضر در این رتبه‌بندی را داشته و در واقع بدترین کارکرد ایران در همین زمینۀ قیمت و سپس کیفیت اینترنت بوده است که رتبۀ ۷۳ از ۱۰۰ را داشته‌ایم. به این علت ما حتی از نظر قیمت اینترنت هم حالت خوبی نداریم و این که حرف های می‌شود اینترنت در ایران ارزان است قطعا درست نیست. با این‌همه، در سیاستگذاری و حکمرانی اینترنت در ایران او گفت و گو قیمت (همچنانکه کیفیت و شدت) چندان جدی گرفته نمیشود و هر نوع دسترسی به گفتن «اتصال» معارفه می‌شود و در آمارها به آن افتخار می‌شود. این در حالی است که در گزارش‌های سازمان ملل چند سالی است که مفهوم «اتصال معنادار» داخل شده که به معنی اتصالی است که دارای کیفیت قابل قبول و قیمت قابل پرداخت باشد.»

گرانی اینترنت، نابرابری دیجیتال در ایران را تشدید می‌کند

این عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی در ادامه و در جواب به این سوال که چه طبقات یا گروه‌های اجتماعی بیشتری از این گرانی صدمه خواهند دید؟ آیا این تصمیم می‌تواند شکاف دیجیتال را به شکاف‌های طبقاتی و جغرافیایی گره بزند، او گفت:«شکاف دیجیتال همین الان هم با شکاف‌های طبقاتی و جغرافیایی همبستگی بسیاری دارد و گران‌سازی قطعا حالت را تشدید خواهد کرد. حداقل سه نوع شکاف دیجیتال وجود دارد:

شکاف دیجیتال بین یک سرزمین با دیگر کشورها
بین مناطق گوناگون یک سرزمین
بین گروه‌ها و اقشار اجتماعی گوناگون در یک سرزمین

در رابطه سرزمین ما همه این شکاف‌ها وجود دارد. یقیناً زیرساخت‌های ارتباطی سرزمین به لحاظ پهنۀ جغرافیایی توسعۀ خوبی یافته اما نابرابری درآمدی که گاه الگوی جغرافیایی هم دارد منبع مهم شکاف دیجیتال باقی می‌ماند. همانطور که نابرابری دیجیتال بین کشورها در پیوند با ثروت هر سرزمین است، نابرابری دیجیتال بین افراد هم با محرومیت‌های جغرافیایی و اقتصادی پیوند دارد. الان در زیاد تر کشورها از اینترنت موبایل به گفتن ابزاری برای پر کردن شکاف بین ضریب نفوذ اینترنت ثابت در شهر و روستا منفعت گیری می‌کنند. به این علت، هنگامی شما قیمت اینترنت موبایل را افزایش می‌دهید، این سازوکار ترمیم‌کننده را از بین می‌برید و نابرابری را تشدید می‌کنید. آن هم در شرایطی که ضریب نفوذ اینترنت ثابت در ایران حتی در شهرها هم ناچیز است.»

ضربه دوم به عدل آموزشی؛ بعد از مدرسه، اکنون نوبت اینترنت

او در ادامه افزود:«ما در ضریب نفوذ اینترنت موبایل حالت نسبتاً خوبی داریم و بالاتر از میانگین جهانی هستیم، اما ضریب نفوذ پهن‌باند ثابت به ۱۵ درصد هم نمی‌رسد که کمتر از میانگین جهانی است. به این علت، افزایش قیمت اینترنت موبایل در این شرایط، قطعا شکاف دیجیتال را تشدید خواهد کرد. به اختصاصی در شرایطی که ما از نظر قیمت ابزارهای دیجیتال همانند تلفن همراه و لپتاپ و کامپیوتر هم حالت خوبی نداریم. برای مثال مطابق گزارش شاخص آمادگی شبکه‌ای سال ۲۰۲۳، ایران از نظر قیمت تلفن همراه در بین ۱۳۴ سرزمین در رتبۀ ۱۱۸ قرار گرفته که نشان می‌دهد چه مقدار این ابزارها در ایران گران می باشند. همین گرانی ابزارها به موازات شکاف دیجیتال جغرافیایی و طبقاتی منجر شد که سال ۱۳۹۹ مطابق برآوردها نزدیک به ۵/۴ میلیون دانش‌آموز ایرانی یعنی نزدیک به ۳۰ درصد دانش‌آموزان سرزمین، از آموزش مجازی محروم شوند. این دانش‌آموزان دقیقا همان بخشی از جمعیت دانش‌آموزی سرزمین بودند که در شرایط عادی هم سهمی از آموزش باکیفیت، مدارس تجهیزو استاندارد و آموزگاران متخصص و مجرب نداشتند.»

«مینیمالیسم دیجیتال» نسخه فردی است؛ نمی‌توان آن را به جامعه تحمیل کرد

این پژوهشگر در ادامه او گفت:«در رابطه این که چه افرادی بیشترین صدمه را خواهند دید ابهام چندانی وجود ندارد. این افزایش قیمت قطعا هزینه ماهانه مصرف اینترنت برای کاربران را افزایش بزرگی خواهد داد. آمار دقیقی از مقدار هزینه‌کرد جاری نداریم اما بر پایه برآوردهای حاضر به گمان زیاد در شرایط جاری هر کاربر اینترنت موبایل نزدیک به ۲۰۰ هزار تومان در ماه هزینه می‌کند که با افزایش قیمت به نزدیک ۴۰۰ هزار تومان خواهد رسید. اگر این مقدار را ضرب در تعداد اعضای خانوار کنیم عدد قابل توجهی می‌شود که قطعا بر اقتصاد خانوار سختی می‌آورد. قضیه این است که به موازات افزایش قیمت در سرزمین، کاربردهای اینترنت هم متنوع‌تر و گسترده‌تر می‌شود و به این علت شهروندان جهان امروز ناچار از مصرف زیاد تر می باشند. اکنون دانش‌آموزان، دانشجویان، کارمندان، کارکنان قسمت خصوصی و قسمت بزرگی از کسب‌وکارها برای انجام امور روزمره وابستگی کامل به اینترنت دارند. به این علت، احتمالا ما بتوانیم در سطح فردی برای خودمان یا کودکانمان نسخه «مینیمالیسم دیجیتال» بپیچیم اما حق نداریم به مردم از هر قشر و گروهی بگوییم در مصرف اینترنت صرفه‌جویی کنند. اینترنت امروزه بستر ارتباطی مهم و منبع اطلاعاتی عمده شهروندان است و برای تعداد بسیاری از شهروندان هم به کار و معیشتشان گره خورده است. به این علت، این افزایش قیمت آثار گسترده‌ای خواهد داشت که حتی فراتر از شکاف دیجیتال می‌رود.»

آخرین و جدیدترین اخبار سیاسی ، اقتصادی،اجتماعی و تکنولوژی، کارگری ، ورزشی، حوادث و سلامتی ایران وجهان را در وب سایت خبردار دنبال کنید.

وعده‌ بدون عمل، تیشه به ریشۀ مطمعن عمومی است

قلی‌پور در ادامه و در جواب به این سوال که هنگامی تصمیم‌هایی همانند گرانی اینترنت با قولهایی همراه می‌شود که بعداً پیگیری یا شفاف‌سازی نمی‌شوند، چه تأثیری بر مطمعن عمومی می‌گذارد، او گفت:«قول معروفی هست که می‌گوید مطمعن سخت به دست می‌آید و آسان از دست می‌رود. اما حقیقت این است که فرایند فرسایش مطمعن عمومی هم زیاد تر فرایندی تدریجی است. هنگامی مردم در زندگی روزمره‌شان روزانه ده‌ها تفاوت کهکشانی بین ادعا و عمل را می‌بینند، هنگامی روایت‌هایمان ربطی به حقیقت‌ها ندارد، هنگامی کردارها گفتارها را مضحکه می‌کند، و هنگامی حتی قوانین و مصوبات رسمی هم نوشته و سپس به بایگانی سپرده می‌شوند، در واقع تیشه بر ریشه مطمعن می‌زنیم و خود نمی‌دانیم. اگرچه سیاستمداران ایرانی زیاد تر علاقمندند دیدگاه‌ها و قضاوت‌های مردم را نتیجه غفلت، ناآگاهی یا رسانه‌زدگی و اینترنت‌زدگی آن‌ها بدانند، اما حقیقت این است که دیدگاه مردم تا اندازه بسیاری دقیق و عمدتاً نتیجه زندگی روزمره آن‌ها و لمس حقیقت‌های بلاواسطه زندگی است و نه منفی‌بافی‌ها و نفرت‌پراکنی‌های فضای آنلاین. به این علت، اگر مطمعن نهادی و سیاسی سیری نزولی دارد تا اندازه بسیاری نتیجه توانایی زیسته شهروند ایرانی در بین انبوهی از این خلف وعده‌ها، اختلال‌ها، کمکاری‌ها و کژکارکردها است.»

در هیچ کشوری به اندازه ایران از واژه شفافیت منفعت گیری نمی‌شود، اما در عمل خبری از آن نیست

این عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی در ادامه و در جواب به این سوال که اگر مردم در شبکه‌های اجتماعی تصمیمات نهادهای رسمی را با دیده تردید می‌نگرند، چه خطری برای اندوخته اجتماعی و شراکت عمومی به‌وجود می‌آید، او گفت:«من از جزئیات آنچه در درون این سازمان‌ها و روابط بین آن‌ها می‌گذرد خبری ندارم. به این علت نمی‌توانم جواب دقیقی بدهم اما به نظر می‌رسد در دیگر حوزه‌ها هم وضع همین است. گمان نمی‌کنم در هیچ کشوری به اندازه سرزمین ما از واژه شفافیت منفعت گیری شود اما در عمل خبری از آن نباشد.»

محرومیت از اینترنت، محرومیت از آموزش و کار و نشاط است

اینترنت دیگر فقط یک ابزار فنی یا لوکس نیست؛ برای تعداد بسیاری، ابزار کار، آموزش، شراکت اجتماعی و ارتباطی حیاتی است، قلی‌پور در ادامه و در جواب به این سوال که حذف تدریجی دسترسی عادلانه به اینترنت چه تأثیری بر انسجام اجتماعی دارد، او گفت:«همان گونه که حرف های شد، دسترسی به اینترنت همین الان هم در سرزمین ما عادلانه نیست و به این علت باید از گمان تشدید بی‌عدالتی سخن بگویید کنیم نه از حذف تدریجی دسترسی عادلانه. کاستلز جمله تکان‌دهنده‌ای دارد که می‌گوید در جهان ما محرومیت از شبکه زیان‌بارترین شکل محرومیت است. محرومیت از شبکه در خود متوقف نمی‌ماند بلکه به شکل محرومیت‌های چندجانبه ظاهر می‌شود:

محرومیت از آموزش و برخی توانایی‌های الزامی
محرومیت از برخی مشاغل
محرومیت از قسمت بزرگی از روابط اجتماعی
محرومیت از اطلاعات و آگاهی
محرومیت از یک منبع نشاط

برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که توانایی کاربری اینترنت حس شادمانی افراد را افزایش می‌دهد. به این علت، نقض دسترسی عادلانه به اینترنت در زمان ما یکی از عوامل نقض زمان‌های برابر است و این در جامعه ما که دسترسی به آموزش عمومی و آموزش عالی هم با الگویی به‌شدت تبعیض‌آمیز توزیع شده است، قطعاً جهت شکاف اجتماعی فزاینده و محرومیت زیاد تر خواهد می بود.»

میوه انحصار را می‌چینند، اما حرف از بازار آزاد می‌زنند /گرانی اینترنت تنها یک عدد نیست

گسترش ارتباطات قربانی نگاه امنیتی و منافع بخشی شده است

این پژوهشگر در آخر و در جواب به این سوال که اگر روال تصمیم‌گیری در حوزه ارتباطات به همین شکل، فاقد شفافیت و جواب‌گویی ادامه یابد، چه آینده‌ای برای گسترش پایدار و مشارکتی در ایران متصور هستید، او گفت:«امروزه ارتباطات و گسترش با هم پیوندی نزدیک دارند. از نزدیک به دو دهه پیش برخی صاحب‌نظران حتی از شیوه جدیدی از گسترش به نام «شیوه اطلاعاتی» گسترش سخن می‌زنند که مبتنی بر سه ضلع زیرساخت فناوری اطلاعاتی-ارتباطی، است. رصدی که من سال قبل از حالت سرزمین در برخی شاخص‌های گسترش اطلاعاتی انجام دادم نشان می‌دهد که ما همین الان هم اصلا حالت خوبی نداریم و در واقع در یک حالت پیرامونی به سر می‌بریم. برای مثال در شاخص توسعۀ فاوا (IDI) ما در رتبه ۷۵ جهان و دهم منطقه هستیم یا در شاخص آمادگی شبکه‌ای (NRI) در سال ۲۰۲۳ رتبه ۸۷ از بین ۱۳۴ سرزمین و رتبه ۱۲ منطقه را در اختیار داشته‌ایم. در شاخص گسترش دولت الکترونیک ما در سال ۲۰۰۳ با عربستان تقریبا هم‌رتبه بودیم؛ عربستان ۱۰۵ می بود و ما ۱۰۷. اما در آخرین رتبه‌بندی این شاخص در سال ۲۰۲۴، عربستان به رتبه ۶ جهان رسیده و ما در رتبه ۱۰۱ قرار داریم.»

او در ادامه افزود:«امکان پذیر فکر کنیم عقب‌افتادگی ما در این شاخص‌ها نسبت به کشورهای منطقه اهمیتی ندارد. اما اولا اگر بپذیریم که در جهان امروز گسترش اطلاعاتی پیشران دیگر اشکال گسترش است، بعد عقب ماندن در این شاخص‌ها به این معناست که ما به شدت در گسترش همه‌جانبه عقب خواهیم ماند. علاوه براین، این شاخص‌ها امروز در سطح بین‌المللی نشانه پرستیژ و اعتبار سرزمین می باشند و حتی امکان پذیر مبنای تصمیم کشورها و شرکت‌ها برای اندوخته‌گذاری‌های کلان در سرزمین قرار بگیرند. حتی قسمت بسیاری از نارضایتی و حس سرخوردگی شهروندان امروزه نتیجه قیاس حالت سرزمین با کشورهای دیگر است و همه این‌ها یعنی این که ما نباید فقط به پیشرفت نسبت به حالت قبل خودمان دلخوش باشیم و قیاس افقی با کشورهای دیگر را کم ارج بدانیم. متأسفانه در سرزمین ما به حکمرانی اینترنت از منظر پیشرانی برای گسترش کمتر نگاه می‌کنند و نتیجه آن این است که منافع سازمانی و فردی یا نگرانی‌های بی‌بنیان سیاسی- امنیتی جای دغدغه گسترش سرزمین را می‌گیرد.»

۲۲۷۲۲۷

دسته بندی مطالب