تداوم هشدارها در رابطه خشکی تالاب میانکاله_خبردار

تالاب میانکاله و زمین‌های اطراف آن، هر سال چنان از وجود پرندگان مهاجر پوشیده می‌شد که به بهشت پرنده‌نگری معروف شده می بود، اما در سال‌های تازه سوژه تعداد بسیاری از اخبار حساسیت‌برانگیز محیط زیستی بوده است. کارشناسان، دلواپس آینده سی و ششمین تالاب ثبت شده جهانی و نخستین مورد در کنوانسیون تالاب‌های بین‌المللی رامسر، می باشند. در کمتر از یک ماه تازه، رسانه‌ها دو خبر بد را در رابطه تالاب و پناهگاه حیات وحش میانکاله انتشار کرده‌اند؛ هفتم مرداد می بود که وقوع آتش‌سوزی در این پناهگاه و سوختن ۵۵ هکتار از آن رسانه‌ای شد. امروز نیز تسنیم به نقل از مدیرکل محیط زیست مازندران خبر داده که قسمت‌هایی از تالاب میانکاله، خشک شده است. 

به حرف های عطاالله کاویان، قسمت‌های از میانکاله به علت افت شدید بارندگی، پسروی دریای خزر و  عدم مراعات حقابه خشک شده‌اند و در معرض «فعالیت‌های مخرب انسانی» قرار گرفته‌اند؛ منظور او از این فعالیت‌ها «شخم و شیار اراضی و تبدیل آن به اراضی زراعی» است که در تکه‌های جنوب غربی تالاب اتفاق افتاده. مدیرکل محیط زیست مازندران، از آزادسازی ۹ هکتار از این زمین‌های تصرف شده خبر داده و بر «آزادسازی دیگر مناطق» اصرار کرده است.

ایرنا در همین رابطه، حالت تالاب میانکاله را در «در حصار تالاب‌خواران» توصیف کرده و نوشته است که میانکاله به علت پسروی دریای خزر و رشد پهنای خشکی، در برتری متصرفیان اراضی قرار دارد.

شرایط حاضر علاوه بر تاثیرات محیط زیستی؛ چون افت تعداد پرندگان مهاجر، بر معیشت مردم منطقه نیز تاثییر می‌گذارد. 

عدم از بین بردن تصرف زمین‌های پتروشیمی میانکاله

در این بین، یکی از با اهمیت ترین اخباری که در سال‌های قبل در رابطه تالاب میانکاله و مناطق اطراف آن انتشار شد، به احداث پتروشیمی، بدون مجوزهای محیط زیستی بازمی‌گشت. طرحی که برای چندین سال به یکی از دلواپس‌های جدی کارشناسان و فعالان محیط زیست تبدیل شده و با کوششهای آنها، حساسیت افکار عمومی را نیز برانگیخته می بود.

پرونده تاسیس پتروشیمی در زمین‌های اطراف تالاب میانکاله از سال ۱۳۸۶ کلید خورد، در اسفند ۱۴۰۰ با کلنگ‌زنی ساخت آن و فنس‌کشی بخشی از اراضی منطقه به اوج رسید و در آبان سال قبل، اظهار شد که به طور کامل متوقف شده. اما از آن زمان تا کنون، نوشته عدم آزادسازی زمین‌های تصرف شده این مطرح، چندین بار خبرساز شده است. برای مثال، روزنامه خراسان سال قبل در این مورد نوشت که پروژه پتروشیمی میانکاله متوقف شده است اما زمین‌های آن برنگشته‌‌اند. بر پایه این گزارش، جهاد کشاورزی ۹۰ هکتار از اراضی اطراف تالاب میانکاله را در قالب اجاره ۹۹ ساله به پروژه پتروشیمی واگذاره کرده است، اما قسمت‌هایی از آنها تا این مدت از بین بردن تصرف نشده‌اند. 

اردیبهشت امسال نیز روزنامه دولت همین نوشته را تایید کرد. «ایران» در این مورد نوشت که قسمت‌هایی از مراتع میانکاله هم چنان بلاتکلیف در بین فنس‌ها محصور مانده‌‌اند. علی سلاجقه رئیس قبل سازمان محیط زیست حرف های می بود که این سازمان چشم به راه بازپس‌گیری زمین‌ها از سوی وزارتخانه جهاد کشاورزی است. 

او اسفند سال قبل هم اظهار کرده می بود که پتروشیمی میانکاله از لحاظ قانونی دیگر وجود ندارد و زمین‌های آن باید به اراضی ملی باز گردد. به حرف های او سازمان منبع های طبیعی در عرصه اراضی ملی مسئولیت دارد و مکاتباتی با این سازمان انجام شده است. سلاجقه تیر امسال نیز شبیه این چنین سخنانی را تکرار کرد تا اشکار شود که اراضی اطراف تالاب میانکاله تا این مدت از بین بردن تصرف نشده‌اند.

این در حالی است که برخی کارشناسان محیط زیست پیش از توقف احداث پتروشیمی میانکاله معتقد بودند که این پروژه از ابتدا با تصمیم «زمین‌خواری» کلید خورده می بود. سید محمود قاسم‌پوری استاد محیط زیست دانشگاه پرورش مدرس، پیش از این به تسنیم حرف های می بود: «میانکاله نیاز به ۱۵ هکتار زمین دارد اما در عمل ۹۰ هکتار زمین به آن واگذار شده است که هیچ توجیهی جز زمین‌‌خواری ندارد.»

پسروی آب دریای خزر و خشکی تالاب میانکاله

تلاب میانکاله و مناطق اطراف آن را علاوه بر زمین‌خواری و آتش‌سوزی، برخی چالش‌های محیط زیستی و تغییرات اقلیمی نیز تهدید می‌کند. 

به نقل از سایت خبری اقتصاد ایران، کاویان مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، سال قبل از خشک شدن ۳۰ درصد مجموعه آبی تالاب میانکاله به علت پسروی آب دریای خزر خبر داده می بود. 

این چنین بر پایه گزارشی که ایرنا اخیرا در این مورد انتشار کرده، از سال ۱۳۷۳ تا کنون، وسعت میانکاله بر تاثییر پسروی آب دریای خزر و افت بارندگی، از ۵۵ هزار هکتار به ۲۲ هزار هکتار رسیده است. این گزارش این چنین می‌افزاید که سطح آب دریای خزر از سال ۱۳۷۵ تا بحال دو متر افت یافته. این در حالی است که مطالعات نشان خواهند داد، پسروی آب خزر تا سال ۲۰۵۰ ادامه می‌یابد. 

به حرف های متخصصان، این اتفاق بر تاثییر تغییرات اقلیمی، افت بارندگی و فعالیت‌های مخرب انسانی چون سدسازی بی‌رویه، عمل های صنعتی و تشکیل گازهای گلخانه‌ای در کشورهای اطراف دریای خزر رخ داده است و نتیجه آن می‌تواند خشک یا بحرانی شدن حالت خلیج گرگان و تالاب‌های انزلی، گمیشان، میانکاله، کیاشهر و زیباکنار باشد. 

تاثیرات معیشتی خشک شدن تالاب میانکاله

این در حالی است که تغییرات اقلیمی و مشکلاتهای محیط زیستی، علاوه بر تاثیراتی که بر طبیعت و ساکنان آن می‌گذارد، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی برای جوامع محلی و بومی دارد. تجارت‌نیوز چندی پیش در این مورد نوشت: «تالاب‌ها از با اهمیت ترین اکوسیستم‌های طبیعی جهان می باشند که سرزنده بودن آنها تاثیرات محیط زیستی و اجتماعی بسیاری دارد و در ایران خشک شدن تالاب‌ها، تبعات اقلیمی و اقتصادی شدیدی داشته است.»

بر پایه این گزارش، «افت تنوع زیستی»، «افزایش فرسایش خاک»، «آلودگی آب»، «افزایش ریزگردها» و «بیکاری، فقر و مهاجرت» از پیامدهای خشکی تالاب‌ها است. نویسنده توضیح می‌دهد: «در جوامع محلی با منفعت‌گیری از تالاب‌ها و اکوسیستمی که حوالی آنها شکل گرفته می بود، در طول سالیان دراز، مشاغل بومی مختلفی تشکیل شدند که عمده آنها بر مبنای کشاورزی، دامپرروی، ماهیگیری و صنایع دستی قرار داشتند. با خشک شدن تالاب‌ها و نبوده است مشاغل جانشین، معیشت مردم در این مناطق با مشکلات جدی روبه رو شده است. به عبارت دیگر، خشک شدن تالاب‌ها می‌تواند تبدیل بیکاری، فقر و مهاجرت مردم محلی شود که تأثیرات منفی بر جامعه و اقتصاد منطقه می‌گذارد.»

بر پایه این گزارش برای نجات تالاب‌هایی همانند میانکاله، عمل های ملزوم برای مقابله با خشکسالی (از جمله مدیریت منبع های آب و افزایش منفعت‌وری آب)، کنترل برداشت‌های بی‌رویه آب از رودخانه‌های منتهی به این تالاب‌ها، افت آلودگی‌های زیست‌محیطی و اجرای مطرح‌های احیای تالاب‌ها با شراکت مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد پشتیبانی‌کننده است. 

ایرنا نیز چندی پیش به حالت نامناسب اقتصادی تعداد بسیاری از ساکنان مناطق حاشیه‌ای خلیج گرگان و تالاب میانکاله اشاره کرد و نوشت که مطالعات تحقیقاتی در رابطه شرایط اقتصادی و اجتماعی ساکنان این منطقه، بر ربط و وابستگی معیشت آنها به آب اصرار دارند. بر این مبنا، کارشناسان محیط زیست اصرار کرده‌اند که برای نجات تالاب میانکاله، سازگاری با محیط، خودداری از تشکیل محصولات پر مصرف آب و حفاظت از زمین‌های خشک شده این تالاب الزامی است. 

به نقل از تجارت‌نیوز، در شرایطی که تغییرات اقلیمی و بحران‌‌های طبیعی یا انسان‌ساخته محیط زیستی از جمله شرایط جاری تالاب میانکاله، شرایط اقتصادی مردم مناطق گوناگون را خطر انداخته، تعریف و اجرای مطرح‌های معیشت جانشین، الزامی است.